Hæc oratio post litaniam canitur. Magnificis mirificisque orationibus atque meritis recensitorum patriarcharum, prophetarum atque apostolorum, plurimorumque martyrum, vel electorum, atque confessorum omnium, petimus et oramus, ut quemadmodum eorum nomina vel memoriam in hoc sæculo memorare et recitare frequentamus, ita atque ipsi pro nobis in regnis cœlestibus affectuales ac privatas preces fundere dignentur, ut a Deo veniam et indulgentiam impetrare atque obtinere, et eorum desiderandam et aspiciendam speciem et gloriam in regno Dei videre, et congaudere mereamur, præstante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor, et potestas, et imperium una cum Patre atque Spiritu sancto in sæcula sæculorum. Amen. ANNO DOMINI DLXXVI. SANCTUS DOMNOLUS, EPISCOPUS CENOMANENSIS. DE SANCTO DOMNOLO, EPISCOPO CENOMANENSI, IN GALLIA. (Ex Bollandio.) B § I. Vita scripta, cultas sacer, reliquiæ. 1. Inter episcopos Cenomanenses in Gallia nonus habetur sanctus Domnolus, sive Donnolus, cujus fortia facta et præclara trophæa quæ novit sua ætate perpetrata, scripto reliquit auctor Vitæ, qui cum eo in hac vitæ mortalis peregrinatione plurimum se conversatum esse testatur in prologo, additque, num. 10, se cæcum ejus meritis illuminatum sæpius vidisse atque ab illo plura alia viri sancti miracula didicisse; et sub finem asserit energumenum ad sepulcrum ejus sanatum, multis annis sanum secum permansisse, imo tres cæcos, se aspectante, luce redintegrata, incolumes abiisse, et multos alios morbis afflictos se conspiciente venisse, eosque beati viri meritis sanos inde recedere vidisse. Fuit autem is ex præcipuis ecclesiæ cathedralis presbyteris, unde ecclesiæ no- C stræ bona restituta et villas indicat, num. 11, 15 et 18; ipsamque Vitam vulgavit sub auspiciis sancti Hadoindi episcopi Cenomanensis, inter quem et sanctum Domnolum fuerunt Badegisilus et Bertigramnus. Vitam sancti Hadoindi dedimus (Bolland.) in addendis ad 20 diem Januarii cum ejus Testamento, in quo, num. 3, basilicæ sancti Vincentii, quam Domnolus sanctæ recordationis episcopus suo labore construxit, donat pratellum, juris sui villulam, ut vel inde ejus erga sanctum Domnolum affectus queat agnosci. Vitæ stylum nonnihil se emendasse ait Surius, quam inde damus nostro modo illustratam et distinctam, quia primogenio stylo hactenus non potuit apud Cenomanos inveniri, magna licet adhibita diligentia. Hisce adjungimus aliam breviorem Vitam ex vetusto Codice monasterii Anisolani nobis a Joanne Dardez procuratam et a Guilielmo Quirini transmissam, utroque nostræ societatis sacerdote et studiorum nostrorum amantissimo. Hæc Vita post priorem, cujus meminit, scripta est eo potissimum ut possessiones collatæ monasterio sancti Vincentii accuratius explicarentur. Cui subjungimus testamentum sancti Domnoli per modum obtestationis circa illud monasterium factæ clero Ecclesiæ suæ, cujus testamenti alterum exemplar pridem habebamus, alterum ex Ms. R. P. Ludovici Jacob a sancto Carolo, ordinis Carmelitani sacerdote, ipsi Parisiis descripsimus. 2. Mortuum esse sanctum Domnolum Kalendis Decembris indicant Acta, ad quem diem illius festum anniversaria celebritate recolitur a Cenomanensibus, et Saussaius in Martyrologio Gallicano ista scribit : «Cenomanis depositio sancti Domnoli, episcopi illius urbis et confessoris, cujus elogia expressa sunt die ejus ordinationis, scilicet 16 Maii: qua die ibidem celebriori cultu ejus est illustris memoria. » Idem Saussaius ad 16 Maii, post longum encomium ista habet : «< Abiit quidem vir divinus ad superos Kalendis Decembris, quo die et in sacris Cenomanensis Ecclesiæ tabulis memoria ejus fulget, proprio cultu consignata.Verum Romana omnium mater Ecclesiarum hodie sacram ejus coronam veneratur, tanti antistitis ordinationem, etc. » Verum nulla ordinationis mentio fit in Martyrologio Romano, aut apud Molanum, Galesinium Canisium et alios, sed nuda memoria proponitur hoc 16 Maii, apud Cenomanos, sancti Domnoli episcopi. Nos, quod et Surius fecit, ejus vitam ad hunc diem damus. Joannes Bondonnetus, monasterii sancti Vincentii a sancto Domnolo constructi religiosus, in Vitis episcoporum Cenoma- A is Gallice non Dosme, sed Domnole appelletur, vide nensium Gallice a se editis, et notis ad Vitam sancţi Domnoli, asserit a suis coli sanctum Domnolum 22 Octobris, veneratione ad hunc diem translata, quod primus dies Decembris impediretur passim cum tempore Adventus: ob quam causam potuit ab aliis eadem veneratio translata fuisse ad hunc 16 Maii; aut certe ob aliquam corporis translationem aut elevationem. 3. Elevatum autem esse corpus sancti Domnoli, anno 1124, et translatum in capsam argenteam inauratam ab Hildeberto episcopo Cenomanensi, præsentibus Fulcone, comite Andegavensi et magna nobilium multitudine, testatur Bondonnetus p. 241, qui deinde duas alias translationes per legitima testimonia probat, quorum prius est tale : « Ego Simon B Hayenouve, clericus Andegavensis dioecesis, in decretis licentiatus, apostolica auctoritate notarius, fidem facio et contestor fratrem Benedictum Boulanger, abbatem hujus monasterii sancti Vincentii, transtulisse ex vetustissima capsa in hanc novam corpus sancti Domnoli, confessoris et episcopi Cenomanensis et præcipui fundatoris ejusdem monasterii, die 25 mensis Januarii anno Domini 1535, præsentibus ibidem venerabilibus viris fratre Nicolao Pivert, abbate sancti Martini Sagiensis, patre Bremondo de Ponte, priore claustrali hujus monasterii, et totius conventus fratribus et aliis quamplurimis tum clericis tum sæcularibus, teste sigillo meo manuali hic apposito.>> Hæc ibi. At posterius testimonium est ejusmodi : « Et ego Raphael Marie, in legibus licentiatus, notarius apostolicus et regius, Cenomanis commorans, attestor venerabilem patrem, fratrem Jacobum Bɑdocheau, abbatem hujus monasterii sancti Vincentii, missæ sacrificio solemniter celebrato, idem corpus sancti Domnoli, propter tumultus bellicos ex hac nova capsa alio translatum, in eadem denuo restaurata recondidisse decima nona Januarii, anno Domini 1600, præsentibus ibidem totius conventus fratribus et discretis viris, Roberto Oven Anglo, et Nicolao Noel Picardo, presbyteris et canonicis Cenomanensibus et aliis quam plurimis Cenomanis commorantibus, teste sigillo meo manuali hic apposito et prædictorum sic signatum, Badocheau abbas. R. Oren, N. Noet, Marie Notarius. » Hæc ibi. 4. Est supra Parisios inter Sequanam et Matronam provincia Bria sive Brionia, et in ea oppidum Chaume seu Chomes, in cujus ecclesia circa annum 1530 inventum fuisse corpus sancti Dosmi (Gallice Dosme) ejusque caput ibidem quiescere, ac multis clarere miraculis, ac dici fuisse episcopum Cenomanensem, testatur Nicolaus Gillis in Annalibus Gallicis, in Francisco primo rege Francorum, fol. 553 editionis Parisiensis 1617. Antonius Corvaserius in sua episcoporum Cenomanensium Historia, arbitratur dictum corpus sancti Dosmi esse sancti Dommoli, quod nullum alterius nomen magis conveniat. Verum cum eodem tempore corpus sancti Domnoli fuerit in ecclesia monasterii sancti Vincentii Cenomanensis, et C tur potius sanctus Dosmus alius a sancto Domnolo statuendus, sive is martyr, sive confessor habeatur. Fatetur Bondonnetus non adesse Cenomanis caput imo nec omnia ossa sancti Domnoli: sed nec inde sequitur, quæ desiderantur, ossa deportata fuisse ad oppidum Chaumense et istic conficere corpus. Verum hanc utrique parti controversiam decidendam relinquimus, et exspectamus ut Chaumenses sua, si qua habent, documenta proferant atque communicent, aliquid lucis fortassis a nobis acceptura. § II. Tempus sedis et obitus. Peracta circa obitum sancti Leonardi Vendoperensis. 5. Habemus Historiam Francorum Gregorii episcopi Turonensis, olim a Rosweido nostro collatam cum. ms. vetustissimo Codice monasterii sancti Trudonis in Hasbania, in quo plurima desunt quæ passim in excusis exemplaribus leguntur, sed forsan a posteris inserta, uti alii ex mss. Codicibus Corbeiensi et Metensi indicarunt. In his mss. desunt illa quæ de sancto Domnolo in excusa historia sic leguntur lib. vi, cap. 9: « Domnolus vero Cenomanorum episcopus ægrotare cœpit. Tempore enim Clotarii regis apud Parisios ad basilicam sancti Laurentii gregi monasteriali præfuerat. Sed quoniam Childeberto seniore vivente, semper Clotario regi fidelis exstitit, et nuntios ipsius ad speculandum missos crebrius occulebat, præstolabatur rex locum in quo pontificatus honorem acciperet. Migrante autem Avennionensis civitatis pontifice, istum illuc dare deliberaverat. Sed beatus Domnolus hæc audiens, ad basilicam sancti Martini antistitis, quo tunc Clotarius rex ad orationem venerat, accessit; et nocte tota in vigiliis excubans, per priores qui aderantregi suggestionem intulit, ut non quasi captivus ab ejus elongaretur aspectu nec permitterent simplicitatem suam in senatores sophisticos ac judices philosophicos fatigari. Ad hæc rex annuens, migrante Innocentio Cenomanorum episcopo, ipsum Ecclesiæ illi episcopum destinavit. Jam assumpto episcopatu, talem se tantumque præbuit, ut in summæ sanctitatis culmen evectus, debili usum gressuum, cæco restitueret visum. Qui post viginti duos episcopatus annos, dum se cerneret morbo regio calculoque gravissime fatigari, Theodulphum Dabbatem in locum suum præelegit. Cujus assensus rex præbuit voluntatem. Sed non multum post tempus, mutata sententia, in Badegisilum domus regiæ majorem transfertur electio. Qui tonsuratus, gradus quos clerici sortiuntur ascendens, post quadraginta dies migrante sacerdote successit. » 6. Hæc omnia desunt in prædictis Mss. et videntur postmodum inserta, et in multis refelluntur ex textu Vitæ sancti Domnoli ab auctore coævo et teste oculato scriptæ; imo et ex Vita breviori diu postea exarata: in quibus sanctus Domnolus alienigena habetur, ac Roma peregrinatus in Gallia jam tunc episcopus, assumptusque ad regimen Ecclesiæ Cenomanorum. Fabulosa ergo videntur quæ de Domnolo abbate sancti Laurentii dicuntur, ac forsan ab aliquo fridum de Lauduno, cum quo desinit. Hoc autem posito, consequens etiam foret totum esse compositum sub ejus successore domno Guilielmo Roland, sæculo XII, juxta eam quæ tunc habebatur satis vitiosa Francorum regum chronologiam ; et numeros annorum, mensium, dierum, cuique episcopatui attributorum; qui ut posterioribus sæculis certi fuerint, non est credibile eos æque certos fuisse sex vel octo prioribus imo pro primis saltem gratis esse definitos non solum censeo ego, sed et Bondonnetus, et versimiliter alii apud Cenomanos eruditi viri. alio Domonolo gesta ad hunc Cenomanensem perpe-A ductum esse regestum illud usque ad domnum Gauram transferuntur; idque eo facilius, quo notior erat amicitia quæ inter sanctum Domnolum et sanctum Germanum episcopum Parisiensem intercessit. Quid quod ibi sanctus Domnolus statuatur alicujus proditionis reus, qui nuntios Clotarii regis ad speculandum missos crebrius occulebat? Hujusmodi sane culpa viro tam sancto non videtur recte tribui. Accedit quod auctor Vitæ dicat, jampridem defunctum fuisse beatum Innocentium cum Cenomanos venit Domnolus, necdum alio in ejus locum subrogato. Imo Bondonnetus aliique scriptores Cenomanenses, allegatis vetustis chartulariis dicunt ex iis haberi Scienfredum quemdam, qui mortuo Innocentio sedem invaserit, seu potius Ecclesiæ jura ac bona, quippe qui nunquam se ordinandum curaverit; unde factum sit ut B in conciio Aurelianensi v, anno Childeberti 38, Christi 547, vicinis omnibus episcopis comparentibus per se aut missos suos, solis defuerit Cenomanensis; quem inde colligunt tunc nullum fuisse. Optarem produci chartularia illa ex quibus Scienfredus iste cognoscitur, nam ex publicis illis, si genuina sunt, instrumentis longe certius definiri poterit cujusque episcopi tempus,quam ex incerta posterorum conjectura: qui, ut longa annorum spatia paucis episcopis implerent, quos scilicet solos noverant, pluribus forte oblivione deletis, longa illis spatia annorum assignavere. 7. Sic in regesto pontificalis Ecclesiæ Cenomanensis ms. usque ad annum Domini 1255, habentur: « Gesta domni Innocentis, Cenomanicæ urbis epi scopi, qui fuit temporibus Anastasii imperatoris, et C Clodovæi primi Francorum regis Christiani et Chil- 8. In Domnolo certe id clarum est, cui anni fere quadringinta septem tribuuntur ab ultimis temporibus Childeberti, qui obiit anno regni 49, Christi 558, usque prima tempora Chilperici, qui cœpit anno Christi 561. Interim anno Childeberti regis 30 habita est synodus Aurelianensis IV, cui Innocentius in Christi nomine episcopus civitatis Cenomanicæ consensit et subscripsit, adeo ut hic fortassis non ante annum 546 excesserit e vivis. Cujus locum si aliquam multis annis tenuit nunquam ordinatus Scienfredus, poterunt initia Domnoli, potius quam finis, referri ad prima tempora Chilperici: pro quo tamen rectius scriberetur nomen fratris Chariberti, Parisiense regnum, sub quo Cenomani erant, post Clotarii patris mortem obtinentis, sicut regnum Suessionense obtinebat Chilpericus. Poterit etiam sic verum esse, quod Gregorii Turonensis interpolator, auctor non quidem fidelissimus, sed tamen pluribus sæculis antiquior regesto, de Domnolo scripsit, post viginti duos episcopatus annos successorem postulasse et impetrasse. Certe prima ejus notitia anno Christi 567 invenitur in synodo Turonensi II, cui xv Kalendas Decembris, Chariberto annum sextum regnante, subscripsit Domnolus, peccator episcopus Ecclesiæ Cenomanensis. Obtulerat huic synodo epistolam sancta Redegundis regina, qua petiit tutelam et stabilitatem institutæ a se congregationi, quam confirmarunt sanctus Domnolus aliique episcopi decreto suo, quod exstat apud Gregorium Turonensem, lib. 1x Hist. Francorum, cap. 39. Inter episcopos qui tunc interfuerunt dicto concilio Turonensi fuit Felix episcopus Nannetensis, ad quem exstat poema Fortunati episcopi Pictaviensis, lib. ш, num. 6, de Dedicationc ecclesiæ suæ, cui sanctum Domnolum interfuisse hoc versu meminit : Chariberto rege Parisiorum mortuo sub annum 570, Cenomani fuerunt sub regimine Chilperici fratris ejus regis Suessionum, cujus regni anno 11, pridie Nonas Martii, id est ano 572, instrumentum pro monasterio sanctorum Vincentii et Laurentii, signatum est ab ipso Domnolo, et a sancto Germano episcopo Parisiensi, sub annum 576 vita functo. Ab hoc autem instrumento diversum videtur id quod citatur in Vita breviori, num. 4, ut factum pro eodem monasterio: quia memoratus Bondonnetus, p. 268, asserit hoc esse signatum Nonis Septembris, anno 20 Chilperici, id est Christi 581. Hoc ergo anno si mortuum dicamus sanctum Domnolum (nam successor Badigisilus interfuit concilio 2 Matisconensi, anno 585; et, juxta Gregorii interpolati cap. 39, lib. VIII, quinto expleto ingrediebatur sextum sui episcopatus, anno 11 Childeberti Austrasiorum regis, Christi 587), episcopatus Domnoli non tantum initia Chilperici attigerit, sed totum fere illius am apud Suessiones quam Parisios regnum æquaverit; nec tamen plus multo quam annis 22 sederit, incipiens anno Christi 559, et mortuus 581, die 1 Decembris. esset differenda, destructo ante annos ferme triginta Casinensi cœnobio, quando Maurus sancti Benedicti discipulus debuisset fuisse centenario proximus), sed potius, ut prolixum illud de sancto Mauro scriptum (quod veluti ex quaterniunculis a Fausto coæro scriptis circa sanctum Benedictum ejusque discipulos, ab Odone Glannofoliense acceptum expolitumque obtruditur) merum esse sequentis ævi figmentum opinor, ei simile quod de martyrio sancti Placidi et sociorum, sub nomine Gordiani eorumdem ministri, habetur; cui quid solidæ veritatis subsit, inter tot mendaciorum monstra nequeat vel per conjecturam prudentem definiri. Nisi forte placet suspicari, paulo ante Cassinensis monasterii factam a Langobardis destructionem, id est ante annum 589, a sancto Bertegramno quidem exoratum Bonitum, non Benedictum abbatem, suo condiscipulo Mauro, jam ætate gravi, primam trans Alpes coloniam deducendam commisisse; Maurum vero intellecta, non morte episcopi, sed turbis in episcopatu suscitatis a decessoris defuncti vidua, ipsam forte Rupiaci possessionem ad se trahente, istis substitisse ubi commodior tranquilliorque offerebatur locus novo instituti sui monasterio condendo. Istarum certe controversiarus testis est lib. VIII, cap. 39, Gregorius Turonensis, saltem interpolatus, et sufficere illæ potuerunt disturbando primo Bertingramni consilio, quod Chadoindus successor, satis pacatum pontificatum habens, exsecutioni mandarit, «< in vico Aurion, a Rupiaco villa dependente, monasterium construens et C agmina monachorum regulariter inibi Deo servientium nobiliter instituens. » Sed hæc plane discutienda erunt in nova atque in duplum augenda, quam posteri curabunt, editione Januarii, multa reformatione egentis, ut sunt imperfecta rerum omnium principia. 9. Alia rebus sancti Domnoli obscuritas offunditur ex Vita sancti Mauri, quam sub nomine Fausti coævi habemus, dedimusque ad 15 Januarii (Bolland.). Ibi enim, num. 16, a beatissimo Bertigramno, Cenomanicæ urbis episcopo, narratur legatio missa ad san- B ctum Benedictum, pro suorum colonia postulanda : qui sanctum Maurum discipulum cum sociis quatuor direxerit in Galliam; sed hi (ut dicitur num. 33) intelligentes Aureliis « beatum Bertigramnum episcopum jam migrasse ad Dominum, aliumque in loco ejus jam substitutum pontificem; » ac deinde num. 35, quod locus « Rupiacus, sibi ad construendum monasterium a beato Bertigramno provisus, non admodum aptus erat regulari religioni........... quodque Domnolus episcopus nihil de hac re, » quam suus decessor exorsus erat, « facere vellet, » respondens, «se propriis magis quam alienis velle insistere cœptis, ne supra alienum ædificare videretur fundamentum; » hæc, inquam, intelligens sanctus Maurus cum sociis, oblatum in ditione Andegavensi locum acceptarit, et Glannofoliense monasterium fundarit. Interim constat Bertigramnum non præcessisse, sed successisse Majolo, post Baudigisili quinquennem tyrannidem, et anno 589 rescripisse Guntramno regi in causa monachorum Pictaviensium, inter octo episcopos ultimum, velut omnium juniorem. Nemo est igitur inter modernos scriptores qui vitium non agnoscat obrepsisse, aut Odoni abbati Glannofoliensi, Vitam sancti Mauri, « salva fide dictorum ac miraculorum inibi repertorum, corrigere satagenti >> anno 868, aut hujus ipsius interpolatori; sed omnes fere in hoc conveniunt, ut pro Bertigramno, Innocentium; pro Domnolo, Scienfridum invasorem censeant esse substituendum : eo quod sibi certo per-D suadeant vivente etiamnum sancto Benedicto deductam esse istam discipulorum ejus coloniam; illum autem nos ostendimus obiisse anno 643. 10. Ego vero dum considero toties inculcatum Bertigramni nomen rursum repeti in prologo ad historiam translationis sancti Mauri, « quem,» inquit Odo, scribens Almodo Cenomanicæ ecclesiæ archidiacono, « a pontifice sanctæ sedis, cui Deo auctore deservis, beato scilicet Bertichramno, nostris, ut nostis, ascitum gaudemus provinciis. « Hæc, inquam, dum considero, vehementer impellor, non ut Bertegramni nomen retinendum atque ab ejus successore sancto Chadoindo rejectum sanctum Maurum censeam (sic enim missio illa usque ad annum fere 618 11. Ut autem ad sanctum Domnolum ab importuna, quam ingestæ fabulæ extorserunt, digressione revertamur, præclarum testimonium eidem datur in Vita sancti Leonardi anachoretæ, qui in ejus diœcesi sub sanctis Innocentio et ipso Domnolo episcopis floruit, et colitur 15 Octobris; quod inde excerptum hic damus, et est ejusmodi: «Erat sanctus Leonardus Deo amabilis et hominibus dilectus. Solitus namque erat sanctus Domnolus episcopus Cenomanensis, cujus et monachus erat, eum dirigere ad sanctum Germanum Parisiorum episcopum, qui ambobus dilectus et credulus erat..... Obiit autem prædictus sanctus Leonardus sub Chilperico Francorum rege Idibus Octobris, in pace, plenus dierum, in senectute bona, et sepultus est in supradicta cellula sua a sancto Domnolo ante dicto episcopo. Nam pridie antequam obiisset dictus sanctus Leonardus, venit vox divina ad Domnolum ante dictum episcopum, præcipiens ei ut iret Deo suis sanctissimis precibus animam commendare supradicti confessoris : quia de sæculo crastina die eum migrare, et cum sanctis et electis Dei animam collocari oportebat. Qui statim cum suis ministris, hoc quod ei jussum divinitus |