Steinsicla et Diedenhulum. Hæc igitur loca et om- A areis,in mansionibus,in vineis, in arpennis, in silnes sancti Maximini ecclesias cum decimis, dote et dotalibus, cum cunctis salicis decimationibus, quas in usus peregrinorum, ac pauperum, et hospitum constituimus, ad peculiaritatem fratrum Deo ibi famulantium more prædecessorum nostrorum regum et imperatorum tali modo et ea ratione delegamus et corroboramus, ut sicut Heinricus decessor noster divinæ memoriæ Augustus instituit, postquam de eadem abbatia ea quæ ad expeditionem, sive ad regale servitium pertinebant, abstulit, nullus imperator, nullus rex, nullus abbas de eisdem locis et ecclesiis alicui de his qui liberi dicuntur homines, sive alterius ecclesiæ vel domini famulo vel ministro quidquam beneficiare vel ab eorum jure distrahere præsumat, sed liceat inde abbatibus luminaria ecclesiæ restaurare, ædificia recuperare, et necessaria fratribus fideliter ministrare. Et ut hoc præceptum inde conscriptum firmum semper et stabile permaneat, non solum hoc manu nostra firmatum sigilli nostri impressione insigniri jussimus, verum etiam ut apostolicæ defensionis auxilium, si quis eis hæc infringere voluerit,habere valeant prædicti patris nostri, domni videlicet Leonis sanctissimi papæ privilegium inde conscriptum eidem venerabili loco obtinere meruimus.

[MARTENE, Ampliss. Collect. I, 427, ex ms. Brunwillar.]

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. HEINR CUs, divina favente clementia, Romanorum imperátor Augustus.

Si locis Deo dicatis, quibus beneficia non confe- D rimus,saltem ab aliis fidelibus Christi tradita confirmaverimus, divinitus nos procul dubio remunerari cónfidimus. Quapropter fidelium nostrorum, tam præsentium scilicet quam futurorum, magnitudo comperiat,qualiter quædam domina venerabilis Richeza nomine, regina quondam Poloniæ, prædium suum Clotteno dictum, aliis locis subternotatis, id est Comenheim, Elre, Brembe, Asche, Masbrech, Wernus, Tanelach, Wilre, et Pulego, Chucomo, Chundedo, Merle, et Ryle, Erichriche Lutzenrodo, Dreise, et Ottingin, cum mansis et maneipiis, et cum omni integritate ipsius, in villis, in

B

C

vis et in agris, in pratis, in aquis aquarumque decursibus, et in pascuis, viis et inviis, terris cultis et incultis, exitibus et reditibus, quæsitis et inquirendis, et cum omnibus appendiciis suis, absque ulla sui diminutione, pro remedio animæ suæ fratrisque sui beatæ memoriæ Ottonis ducis, aliorumque parentum suorum in monasterio Brunwilrensi sepultorum libere et integre Deo sanctoque Nicolao ad prædictum monasterium per manum Heinrici Palatini comitis filii patrui sui, sub cujus tunc mundiburdio manebat, contradidit, terminum etiam et bannum ejusdem prædii, sicut ipsa prius habuit a fluvio Andrida usque ad fluvium Elza ita constituit, ut nullus ibi aliquam potestatem habeat, nisi abbas ejusdem loci et villicus ejus quem constituat. Quasdam etiam arpennas,id est vineas quibusdam servientibus suis beneficiaverit, id est Ruperto præposito duas, Weringero de Salevelt duas, Sigebodoni de Odendorff duas, Sigifrido pincernæ tres, Epponi de Aldendorff duas,et cameras juxta dominicam curtem, Alberto fratri Winboldi duas, Embriconi de Geldestorp duas, Ansfrido clerico suo xi mansos cum mancipiis suis ad Lutzenrode, et vinum quod dicitur Srozwin, in Clotteno Ernestoni fratri suo duos mansos cum mancipiis, in Dreize Wolferum etiam tradidit illuc cum sua possessione, ea videlicet conditione,ut quandiu vivant, ecclesiæ bona sive beneficia habeant ; post mortem vero illorum nullus hæredum suorum quidquam de his sibi quasi jure hæreditario vindicet aut possideat, sed injus et dominium S. Nicolai et abbatis ipsius, ac fratrum sibi servientium redeant, ut quod abbas utilius sibi ac fratribus inde judicaverit, faciat atque disponat. Homines etiam quos dedit S. Nicolao ita tradidit, ut nullus extraneas, nisi forte liberas vel ex potestate S. Petri Coloniæ ducat uxores. Si autem alienas acceperint uxores, omnis hæreditas eorum et universa quæ possident, ad S. Nicolai cedant monasterium, et nullus hæredum suorum in his quidquam habeat. Si vero ex potestate S. Petri Coloniæ uxores duxerint, filii eorum iterum accipiant uxores ex potestate S. Nicolai ; quod si non fecerint,omnis hæreditas eorum et omnia quæ possident, ad S. Nicolai et abbatis redeant dominium. Eadem vero rogante, abbas Tegeno prædicti monasterii idem et prædium permisit, cui beneficium postquam ipse illud in suum redegerat dominium, cui statim curtem Caneda et familiam quinque libras ibi solventem, quod fuit Ellonis beneficium ad Gewere tradidit vi arpennas Clotteno, quæ fuerunt Siconis comitis beneficium, et duas mansiunculas quas Wecelmus habuit, et in quibus habitavit. Tradidit etiam castrum suum Chucomo Heinrico palatino comiti filio patrui sui,ea scilicet conditione, ut quandiu viveret, super ipsum Clotteno defensor et advocatus existeret; post obitum vero suum, si ipse hæredibus careret, proximus hæres dominæ Richezæ reginæ advocatiam super ea

dem bona haberet; si vero et ipsi hæredes defuerint, A cus,divina favente clementia, Romanorum imperaColoniensis archiepiscopus eamdem advocatiam tri- tor Augustus. buat cuicunque abbas et fratres petierint. Siconi vero comiti, qui eamdem advocationem a palatino comite, prædicta regina Richeza petente, suscepit. tale servitium tribus tantum temporibus anni sibique succedentibus advocatis constituit, scilicet ut ad unumquodque placitum detur advocato modius unius tritici et unus siliginis,et quinque solidi levis monetæ valentis, et tantum uni detur, quantum ad istud servitium conveniat, modii quinque avenæ, id est ad duo placita modii decem avenæ. In natali vero sancti Joannis Baptistæ in prato quod vocatur Summunt, pabulum ei detur in gramine, addito uno modio avenæ. At si villicus vel de ædificiis vel de agricultura placitum ibidem habuerit, nullam inde partem vel justitiam quærat advocatus, similiter et de placito, quod vocatur Ludine. Hanc autem traditionem cum mouela et marcatu per manum Heinrici palatini comitis, sub cujus tunc mundiburdio manebat, in præsentia nostra et Hermanni sanctæ Coloniensis Ecclesiæ venerabilis ac pii archiepiscopi, multorumque principum regni fecit, quam abbas Tegeno ejusdem monasterii, et Sico præfatus comes et advocatus ibidem susceperunt, nostram imperialem flagitantes clementiam, ut eadem bona Deo sanctoque Nicolao confirmaremus, et ut navibus et bonis abbatis et fratrum et familiæ de Clotteno et Mesenich per alveum Rheni sive Mosellæ, quotiescunque necessitas poposcerit,liberum assensum et descensum sine aliqua exactione telonei traderemus;quorum petitioni annuentes, chartam hanc inde conscribi, manuque propria, ut subtus videtur, corroborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri; quam si quis infringere tentaverit, ad primum iram Dei sanctique Petri,simulque omnium sanctorum incurrat.

Signum domni Heinrici tertii regis invictissimi, secundi Romanorum imperatoris Augusti.

Wintherus cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovit.

Data xv Kal. Augusti, indictione Iv, anno Dominicæ Incarnationis 1051, anno autem domni Heinrici tertii regis secundi imperatoris, ordinationis ejus xxiv, regni vero XIII, imperii quinto.

Notum esse volumus præsentibus et futuris quod charissimus noster Hermannus, sanctæ Coloniensis Ecclesiæ venerabilis ac pius archiepiscopus, nec non soror ejusdem domna Richeza, Poloniæ quondam regina, ad nostram accedentes præsentiam, abbatiam in loco qui Brunwylre dicitur,a suis parentibus,domno Ernfrido scilicet comite Palatino et sua conjuge domna Mathilde primum fundatam;dehinc post decessum eorum ad ipsos jure hæreditario devolutam,ipsum etiam prædium Brunwylre cum omnibus appendiciis suis, sicut ab ipsis devote Deo sanctoque Nicolao traditum, ac pia dispensatione primum fuerat constitutum, sibi in jus hæreditarium legibus postularunt.Quibus in mea præsentia B placito indicto,legibus discussis,filii parentum hæreditatem justitia dictante per sententiam principum obtinuerunt. Qui mox timore et amore Dei commoniti, pro se suorumque parentum, fratrum ac sororum in gremio ejusdem ecclesiæ sepultorum, æterna memoria dictum prædium Brunwilre cum omnibus appendiciis suis, et cum omni integritate, scilicet in agris, in pratis, aquis, pascuis, silvis Deo ac sancto Nicolao et fratribus ibidem Deo servientibus perpetuo possidendum,secundum diffinitionem ac liberam parentum suorum traditionem pari devotione contulerunt. Terminum etiam et bannum ipsius prædii prædicto monasterio, sicut eorum progenitores habuisse noscuntur designantes, a via quæ dicitur Jacobs-wech, usque ad viam Hespath, rursumque a via Hespath ad viam-regiam,et a via-regia per cursum rivuli qui dicitur Visbach usque trans fluvium qui dicitur Arnese, ita constituerunt, ut nullus ibidem aliquid juris vel potestatis habeat, præter abbatem ipsius loci et villicum ejus quemcunque statuerit. Pro abundanti quoque cautela, beato Petro sanctæ Coloniensis Ecclesiæ summo patrono idem monasterium dictumque prædium in proprietatem absque omni exceptione in manus Christiani Coloniensis advocati rata ac perpetua donatione tradiderunt, quatenus idem locus ab omni præsentium et futurorum, tam pontificum quam regum, seu imperatoris liber dominatu, lætius tam pro nostra quam pro illorum salute vacaret. Verum quia plerumque accidit servos Dei aut perfidorum violentiis opprimi, injuriis seu damnis fatigari, cauto deliberationis moderamine constituerunt, ut Coloniensis archiepiscopus de consilio ac voluntate abbatis, dictæ ecclesiæ advocatum præficiat, dummodo abbas idoneum velit; post quem qui secundus dicitur advocatus nullo modo subrogetur. De servitio etiam quod exhibendum erit hujusmodi advocato sic ordinaverunt,scilicet ut tribus anni temporibus, quibus legitima placita observanda erunt,cum xx equis advocatus in locum veniat, et prima nocte qua venerit sequentique die servitium ei abbas tribuat,ut tantis. sufficiat; dehinc mane scilicet tertia die prandium solummodo accipiat et recedat.Ipse quoque advoca

C

Actum Comphingin feliciter.Amen. Cujus rei testes sunt Hermannus Coloniensis archiepiscopus, D Heinricus comes palatinus,Sico comes,Starchri comes, Gerardus, Berengerus, Gozwinus, Rutgerus, Embrico. Eppo, Winboldus, Ansfridus. XXII.

Diploma Heinrici III, pro Brunwillarensi monasterio. De fundationis monasterii confirmatione per Hermannum Coloniensem archiepiscopum et Richezam reginam Poloniæ, deque jure advocato

rum.

(Anno 1051.)

[MARTEN., Ampl. Collect., I, 430.]

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. HEINRI

tus caveat,ne super statutum sibi servitium super- A scilicet comite de Strumburg, et Dragebodone mifluum aliquid exigat vel requirat.Si vero plures secum adduxerit,in abbatis erit arbitrio ipsis aliquid aut nihil dare. Familia quoque ejusdem Ecclesiæ observet placitum advocati tribus anni temporibus,et non amplius. Quoties vero abbas vel suus villicus apud Brunwilre,vel quolibet in loco infra terminos. abbatiæ placitum habere voluerit, quod vulgariter Buding dicitur;id suæ sit potestatis,nihilque in tali placito advocatus requirat, aut sibi vindicare præsumat. Hujus igitur constitutionis paginam, que ad instantiam supra memorati Coloniensis archiepiscopi, et suæ sororis domine Richeza reginæ, in nostra primorumque regni præsentia,juste et rationabiliter ordinata est, ut rata et inconvulsa in perpetuum permaneat, manu propria, ut subtus videtur, corroborantes, nostri sigilli impressione jussimus insigniri quam si quis infringere tentaverit, Dei omnipotentis sanctique Petri et omnium sanctorum incurrat iram, et ut violator nostræ constitutionis perdat advocatiam illam,sciatque se compositurum auri purissimi libras centum,nostræ cameræ medietatem, archiepiscopo alteram medic

B

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. HEINRICUS, divina favente clementia, Romanorum im- C perator Augustus.

Si ecclesiis vel cœnobiis divino cultui mancipatis alicujus patrocinii vel defensionis solatium adversus insolentiam perfidorum præbuerimus, divinitus nos remunerari procul dubio credimus.Quapropter omnium sanctæ Dei Ecclesiæ fidelium, tam præsentium quam futurorum comperiat sagacitas, qualiter nos ob remedium animæ nostræ et progenitorum nostrorum, interventu etiam charissimæ contectalis nostræ Agnetis imperatricis augusta, nostrique filii dilectissimi Heinrici IV (13) regis, crebram et importunam querimoniam Theodorici abbatis cœnobii S.Maximini benigne suscepimus,et coram fidelibus nostris diligenter discussimus, de multis scilicet oppressionibus quas familia S. Maximini patieba- D tur a comitibus et advocatis, adeo etiam ut videretur destituta antiquis legibus, et non quasi regalis abbatiæ familia, sed ut propria advocatorum ancilla esset in servitutem redacta.

Unde nostrorum consilio amicorum præcipiendo decrevimus, et coram legatis nostris Bertolio

(13) Anno 1054 Henricus, Henrici III imperatoris filius, Aquis in regem Romanorum inunctus est, teste Sigeberto in Chron.

(14) Hunnones crant quoddam magistratuum ge

nus.

(15) Scraramanni erant servientes seu ministri

nistro nostro,et aliis nuntiis nostris,et coram præsenti abbate Theodorico, et comite Giselberto tunc temporis advocato, majores et antiquiores de familia Sancti Maximini convocarentur, et sacramento constricti confirmarent, quibus legibus temporibus Heinrici ducis senioris et Heinrici ducis junioris familia illa subjaceret, qualiter placita et judicia fierent,ut ipsi et posteri eorum eodem jure eademque lege exinde perfruerentur.Electi sunt ergo qui hanc legem et justitiam facerent inter abbatem et advocatum, secundum jura priorum et antecessorum suorum,super reliquias sanctorum confirmarent,et postea Treviri in præsentia episcoporum Eberardi Trevirensis, Liutbaldi Moguntiacensis, Adalberonis Mettensis, et Deoderici Virdunensis episcopi, et aliorum principum nostrorum juxta petitionem prædicti abbatis sacramento corroborarent. Confirmatum itaque est eorum sacramento,quia advocatus familiæ illius, nisi ter in anno in abbatia placitare non debeat. Quidquid autem illis placitis quisque reus vaticaverit, arbitrio abbatis et suorum præpositorum et villicorum secundum culpam et posse uniuscujusque hominis cedat, et duæ partes abbati, tertia advocato cedat. Et si aliquis forte culpam furti vel seditionis inciderit, et abbas ob rebellionem temeritatis advocatum accerserit, ex eodem vadio abbati duæ partes, advocato tertia proveniat ita tamen si advocatus a regia manu bannum suscepit, aliter in abbatia placitare non præsumat. Servientes vero qui præbendarii et qui fratribus infra claustrum serviunt, vel qui foris ad curtes dages calci dicuntur, nulli advocato neque (14) hunnoni subjaceant, sed tantum abbati ejusque præpositis quibuscunque culpis respondeant. Advocatus qui bannum a regia manu suscepit, proxima die post festum S.Maximini super prædia et mancipia eorum qui (15) scaramanni dicuntur, illa sola die, si jejunium, vel celebre festum, aut Dominicus dies non fuerit, placitabit; sin autem jejunus, prima sonante, placitum intrabit, et usque ad horam nonam illud tenebit, postea vero nullum diutius ibi stare cogere poterit; et quidquid ibi acquisierit, duæ partes abbatis, tertia ejus erit nullumque alium post se ponere præsumet qui vocetur postadvocatus. Eadem vero die abbas ipsi advocato servitium dabit duos modios panis (16), frizkingas Iv et unam amam vini. Si ecclesia homo interfectus fuerit,et abbas aut villicus ejus ab homicida wiregildum exigere poterit,totum sui juris erit: sin autem advocatum necesse fuerit accersire, tertia pars cedet ei potestativa. Per abbatiam placitare hospitia vel servitia a rusticis exigere, petitionibus

:

gravare, et pecura eorum aut palefridos tollere et A tionem de Rocca de Cori, cum suis pertinentiis, et redditus ab ipsis extorquere, tam comitibus quam advocatis omnimodis imperiali auctoritate interdicimus. Et ut nostræ præceptionis de his omnibus firma servetur auctoritas, manu propria subterfirmavimus et sigilli nostri impressione insigniri jussimus.

Signum domni Heinrici, tertii Romanorum impera- præceptali auctoritate dictæ ecclesiæ confirmando toris Augusti.

stabilimus, eo videlicet ordine ut nullus dux, marchio, comes seu quælibet magna parvaque persona prædictam ecclesiam vel episcopos per tempora Deo dante ibidem ordinatos de omnibus quæ supra leguntur, disvestire seu molestare præsumat.Si quis igitur hujus nostræ donationis et confirmationis præceptum violare præsumpserit, componat auri optimi libras centum, medietatem cameræ nostræ, B et medietatem jam dictæ ecclesiæ, suisque rectoribus. Quod ut verius credatur, diligentiusque ab omnibus observetur, manu propria roborantes, sigillo nostro hoc præceptum insigniri jussimus.

B

Actum Maguntiæ, in Dei nomine feliciter. Amen.
XXVI.

Heinricus III rex, imperator II, Arimannis Mantuanis
jura ac immunitates confirmat.

(Anno 1055.)

[MURATORI, Antiq. Ital. IV, 15.]

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. HEINRICUS, divina favente clementia,Romanorum imperator Augustus.

cautius se custodiant, Vercellensem comitatum, et A
Sanctæ Agathæ cum districto et telonio, ac universa
publica functione vel exactione,aut redhibitione con-
firmamus Eusebianæ ecclesiæ. Burielam insuper
cum omni sua integritate, id est Vernade, Clavasa,
Bedolium, Galienicum, Ponderianum, Muliariam,
Andurnum, Cisidulam, Coracodio, in Monte, Ce-
risdianam, cum omni sua integritate, Sextegnum,
Rovisindam, Monte Cutimali, Pedrorium, curtem
quoque Vercellensis civitatis cum omnibus ad eam
pertinentibus, Carcuellam in Ondevico, curtem
Causanam, curtem Cavalli, abbatiam Sancti Mi-
chaelis de Laucedio, Firminianam, curtem Regiam,
quam Hortum nominant, cum tota silva Mialda et
Fulgitio, et cum omnibus curtis et villis cum valle
Elivi: Pontem etiam Notingum, quem Notingus epi-
scopus quidem Vercellensis Ecclesiæ mirabiliter
super eum equitando legaliter recepit: Languscum,
curtem de Antimiano cum omnibus suis pertinentiis,
aquam de Sicida, aquam de Servo, aquam de Hel-
lero cum utrisque ripis a loco ubi nascuntur usque
in Padum,aquam Padi cum utrisque ripis a Liomia
usque ad plebem Maroæ,aquam de Duria cum utris-
que ripis a Petra grossa usque in Padum: Con-
sado, Matascum, Caudelle, Trevere, Clevoli, Sulza-
tum, Silva-salva, castellum Quirini, curtem Tor-
celli. Hæc omnia Vercellensis Ecclesia in æternum
habeat, cum omnibus publicis districtis, intratis,
teloneis..... communibus, venationibus, porti-
bus, molendinis,montibus et vallibus, alpibus, ædi-
ficiis, mancipiis utriusque sexus,aquis, vineis, ca-
pellis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque de- C
cursibus, cultis et incultis. Et insuper speciali edi-
cto sancimus ut in omnibus supra nominatis terris
nullus mortalium mercatum præsumat insistere,
aut districtum vel teloneum aut fodrum, seu aliquam
publicam functionem ac redhibitionem exigere, ne-
que piscationem aut venationem exercere, nisi ad pro-
fectum vel ad proprium jus ipsius ecclesiæ. Quicun
que ergo huic nostræ confirmationi contraierit, no-
stræ majestatis reus erit. Insuper mille libras auri
se compositurum noverit, medietatem imperiali
cameræ, et medietatem ecclesiæ cui molestiam in-
tulerit. Quod ut firmius habeatur et diligentius ab
omnibus observetur, hoc præceptum ex nostra jus-
sione factum nostris manibus subter confirmavi-

mus, et sigilli nostri impressione inferius insigniri D
jussimus, et Gregorio nostro fidelissimo, Deo dis-
pensante, episcopo, Sancti Eusebii vicario, ad
perpetuam pacem suæ Ecclesiæ conservandam con-
tulimus.

Signum domni Heinrici tertii ()regis invictissimi. Guntherius cancellarius vice Herimanni archicancellarii recognovit.

Data xv Kalendas Decembris, indictione vii,anno Dominicæ Incarnationis millesimo quinquagesimo quarto,anno autem domni Henrici tertii regis, secundi imperatoris, ordinationis ejus xxvi,regni vero xvII, imperii vin.

Si petitionibus fidelium nostrorum justis et rationabilibus annuimus,et necessitates injustas, violentasque oppressiones secundum imperialis excellentiæ debitum sublevamus, a Deo omnium bonorum recompensatore, meritam retributionem feliciter adepturos fore speramus. Quare omnium sanctæ Dei Ecclesiæ,nostrorumque fidelium tam futurorum quam præsentium industria noverit qualiter Mantuani cives nostram adierunt clementiam,suas miserias et diuturnas oppressiones conquerentes.Nos vero magnis corum necessitatibus compatientes,ob interventum dilectissimæ conjugis nostræ imperatricis Agnetis, et propter incrementum filii nostri charissimi, Heinrici videlicet quarti regis, nostra imperiali auctoritate omnes superstitiosas exactiones et importunas violentias funditus deinceps illis abolendas, et radicitus exstirpandas, modis omnibus decernimus et confirmamus. Statuentes etiam ut nulla magna parvaque persona prædictos cives, vídelicet eremannos, in Mantua civitate habitantes, de suis personis, sive de illorum servis et ancillis, vel de liberis hominibus, in eorum residentibus terra, vel de eremania, et communibus rebus, ad prædictam civitatem pertinentibus, ex utraque parte fluminis Mincii sitis, sive de beneficiis, libellariis,precariis,seu etiam de omnibus eorum rebus mobilibus et immobilibus juste conquisitis,et juste conquerendis inquietare, molestare, disvestire sine legali judicio præsumat. Præcipimus quoque ut liceat omnibus prædictis civibus secure ire et redire ad mercata omnia sive per terram sivo per aquam, quandocunque voluerint, ita videlicet ut non dent ripaticum nec teloneum in Ravenna, in Argenta, in Ferraria,in Summo Lacu,et eam consuetudinem bonam et justam habeant, quam quælibet nostri imperii civitas obtinet.Quicunque autem hujus nostræ concessionis et confirmationis violator exstiterit, centum libras auri optimi componat, medietatem nostræ camera imperiali, et medietatem prædictis civibus. Et ut hæc nostræ confirmationis auctoritas stabilis atque firma permaneat, hanc chartam inde conscriptam manu propria, ut infra videtur, corroborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri.

Signum domni Heinrici tertii regis invictissimi Romanorum imperatoris Augusti.

Guntherius cancellarius vice Herimanni archicancellarii recognovit.

Dat. Nonas Novembris anno Dominicæ Incar