Obrazy na stronie
PDF
ePub

nit, cum locus prælii abesset millia centum sexaginta; A da esse credidimus, quibus divinitatis reverentia raptisque filiis et uxore, et paucis ex palatio comitibus, petivit Orientem. Sed in Cappadocia, collectis ex fuga et ab Oriente militibus, substitit. Ita vestem resumpsit.

XLVIII.

Licinius vero, accepta exercitus parte ac distributa, trajecit exercitum in Bithyniam paucis post pugnam diebus, et Nicomediam ingressus, gratiam Deo, cujus auxilio vicerat, retulit; ac die iduum Juniarum, Constantino atque ipso ter consulibus, de restituenda Ecclesia bujusmodi litteras præsidem datas proponi jussit.

LITTERÆ LICINII.

continebatur, ut daremus et christianis, et omnibus liberam potestatem sequendi religionem, quam quisque voluisset, quo quidem divinitas in sede cœlesti, nobis atque omnibus qui sub potestate nostra sunt constituti, placata ac propitia possit existere. Itaque hoc consilio salubri ac rectissima ratione ineundum esse credidimus, ut nulli omnino facultatem abnegandam putaremus, qui vel observationi christianorum, vel ei religioni mentem suam dederat, quam ipse sibi aptissimam esse sentiret; ut possit nobis summa divinitas, cujus religioni liberis mentibus obsequimur, in omnibus solitum favorem suum benevolentiamque præstare. Quare scire Dicationem tuam convenit, placuisse nobis, ut, amotis

Cum feliciter, tam ego Constantinus Augustus, quam etiam ego Licinius Augustus, apud Mediola- B omnibus omnino conditionibus, quæ prius scriptis ad num convenissemus, atque universa, quæ ad commoda et securitatem publicam pertinerent, in tractatu haberemus, hæc inter cætera quæ videbamus pluribus hominibus profutura, vel in primis ordinanVARIORUM

Locus prælii. Forte prope Heracleam ad 14 millia passuum versus Occidentéin.

Petivit Orientem. Zozimus: Per Orientem in Ægyptum discedens, spe cogendarum copiarum, quantœ gerendo bello sufficerent. BALUZ.

In Cappadocia. In ms., ex Cappadocia. Vestem resumpsit. Nimirum purpuram, signum im · peratoriæ majestatis.

Distributa. In suas legiones, ut inde supplementum esset legionibus.

Trajecit. Per Bosphorum Thracium.
Pugnam. In ms., pugna; male.

Gratiam Deo... retulit. Alius tum Licinius fuit ab eo, qui postea factus est; laudatus etiam ab Eusebio, 1. IX, c. 9. BUN.

Die Iduum Juniarum. Ista non sunt intelligenda de die quo datum est edictum, sed de die quo Licinii jussu propositum est Nicomediae. BALUZ.

Constantino atque ipso ter consulibus. Id est, anno Christi 313.

De restituenda Ecclesia. Nicomediensi scilicet, cxterisque, quæ ante decennium per totam Bithyniam, cujus Nicomedia princeps erat civitas, fuerant eversæ. Nam Nicomediensis quidem prima omnium eversa fuerat, et solo adæquata, ut ex capite 12

certum est.

Litteras. Eas descripsit Eusebius, 1. x, c. 5, sed e romana lingua in græcum sermonem translatas, ut ipse ait. Quod ergo eas nunc habemus latine, uti edita primo sunt, unius Lactantii diligentiæ debemus. Sed iste omisit præfationem, quam Eusebius habet. BALUZ.- - Litteras. Id est, ex utriusque interpretis versi ne, edictum. Et Pagius quidem exerte in hoc ipso argumento, epistolam, inquit, et edictum hic non distinguo. Sed esse, accurate loquendo, nonnihil discriminis inter edicta et litteras imperatorum ad præsides datas, jam ante, ni fallor, ostendit Paulus Bauldri nota ultima ad has litteras infra.

Proponi. Vopiscus, in Firmo, c. 5, edictum proponi jussit. Frequens verbum proponere hoc modo. BUN. Tam ego Constantinus. Ms., tam ego quam Constantinus; male. Vid. seq.

Quam etiam. Alia exempla particularum tam... quam etiam dedi ad Lact. 1. v Inst., c. 20, tam contemplum... quam etiam injurias. BUN.

Credidimus. Ms., credimus.

Divinitatis. Ms., divinitas.

Continebatur. Heumann., continetur.

Sequendi. In Ms., sequenti.

C

D

officium tuum datis super christianorum nomine videbantur, nunc vere ac simpliciter unusquisque eorum, qui eamdem observandæ religioni christianorum gerunt voluntatem, citra ullam inquietudinem NOTÆ.

Quo quidem divinitas, etc. Quidam legunt ut quidem divinitas; nonnulli quo, pro ut, sicut infra quo scires. Pronum fuit cum erudito Toinardo exscribere ex Eusebio, 1. x, c. 5, et Nicephoro, 1. vi, c. 41 : Quo quidquid est divinitatis et rei cœlestis, nobis et universis qui sub imperio nostro degunt constituti, propitium esse possit. Ego ut a manuscripto minus recedam, leviori mutatione lego cum doctissimo Grævio : Quo quidem divinitas in sede cœlesti nobis, atque omnibus qui sub potestate nostra sunt constituti, vlacata et propitia possit existere. Almelov. et Sparkius legunt, quod quidem divinitas..... placatum et propitium possit efficere.

Consilio. Lege consilium, deleta virgula post salubri, ex Græco Eusebij.

Dederat. Ita ms. Prisca editiones, dederet: lege potius dederit.

Summa divinitas. Nec aliter Lactantius Divin. Institut. lib. vi, cap. 26, in Epilogo ad Constantinum imp. ante finem : Te providentia summæ divinitatis ad fastigium principale provexerit. Et lib. v, cap. 10 : Offensa divinitas scelere hominum prave religiosorum, gravi eos infortunio mactat. Et supra, divinitatis reverentia. Nota divinitatem, pro Deo a Lactantio usurpari. Summa divinitas. Non Jupiter, ut quidam putant, sed Deus summus indicatur. Conf. Nurr., p. 371. Sæpe ita Lactantius, lib. IV, cap. 3: Divinitas, quæ gubernat hunc mundum; lib. v, cap. 10: Offensa divinitas, etc. BUN.

[ocr errors]

Solitum favorem. Ms. solita fervorem.

Dicationem. Id est, dignationem. Vide, si lubet, Cangii Glossarium lat. Apud Eusebium est, Devotionem. - Dicationem. Sic, pro aliorum dignationem, ex ms. restituendum. Dicatio, inquit Nurrius, est titulus honoris, qui præsulibus et proconsulibus dabatur. Bun.

Scriptis ad officium tuum datis. Pro ad officium tuum, apud eumdem Eusebium legitur, ad devotionem tuam.

Super christianorum nomine videbantur, nunc vere ac simpliciter unusquisque. Supplenda et corrigenda ex Eusebii Græcis, lib. x, cap. 5: Super christianorum nomine continebantur, et quæ prorsus lævæ, et a nostra clementia alienæ esse videbantur, ea tollantur ; et nunc libere ac simpliciter unusquisque. Vide ad have observationem erud. Pauli Bauldri ex edit. Ultrajectina, infra.

Pro nunc vere apud Eusebium est libere; in ms.

nunc cavere.

Ullam inquietudinem. Ms. illam,

qua superius, comprehendimus, citra ullam prorsus ambiguitatem vel controversiam hisdem christianis, id est, corpori et conventiculis eorum reddi jubebis, supradicta scilicet ratione servata, ut ii qui eadem sine pretio, sicut diximus, restituerint, indemnitaten: de nostra benevolentia sperent. In quibus omnibus supradicto corpori christianorum intercessionem tuam efficacissimam exhibere debebis, ut præceptum nostrum quantocius compleatur, quo etiam in hoc per clementiam nostram quieti publicæ consulatur. Hactenus fiet, ut sicut superius conprehensum est, divinus juxta nos favor, quem in tantis sumus rebus experti, per omne tempus prospere successibus nostris cum beatitudine nostra publica perseveret. Ut

ac molestiam sui idipsum observare contendant. Quae A non hominum singulorum, pertinentia, ea omnia lege, sollicitudini tuæ plenissime significanda esse credi dimus, quo scires nos liberam atque absolutam colendæ religionis suae facultatem hisdem christianis dedisse. Quod cum hisdem a nobis indultum esse pervideas, intelligit Dicatio tua, etiam aliis religionis sure vel observantiæ potestatem similiter apertam, et liberam pro quiete temporis nostri esse concessam; ut in colendo quod quisque delegerit habeat liberam facultatem, quia (nolumus detrahi) honori, neque cuiquam religioni aliquid a nobis. Atque hoc insuper in persona christianorum statuendum esse censuimus, quod si eadem loca, ad quæ antea convenire consueverant, de quibus etiam datis ad officium tuum litteris certa antehac forma fuerat comprehensa, priore tempore aliqui vel a fisco nostro, vel ab alio quo- B autem hujus sanctionis benevolentiæ nostræ forma ad cumque videntur esse mercati, eadem christianis sine pecunia, et sine ulla pretii petitione, postposita omni frustratione atque ambiguitate, restituantur. Qui etiam dono fuerunt consecuti, eadem similiter hisdem christianis quantocius reddant: etiam vel hi qui emerunt, vel qui dono fuerunt consecuti, si petiverint de nostra benevolentia aliquid, Vicarium postulent, quo et ipsis per nostram clementiam consulatur. Quæ omnia corpori christianorum protinus per intercessionem tuam, ac sine mora tradi oportebit. Et quoniam iidem christiani non ea loca tantum, ad quæ convenire consueverunt, sed alia etiam habuisse nos- profugus concessit, et rursus Tauri montis angustias cuntur, ad jus corporis eorum, id est, Ecclesiarum, C petiit munimentis ibidem ac turribus fabricatis,

Plenissime. In ms. plenissima.

Hisdem. In ms. isdem.

Dicatio tua. Apud Eusebium, devotio tua.

omnium possit pervenire notitiam, perlata programmate tuo hæc scripta et ubique proponere, et ad omnium scientiam te perferre conveniet, ut hujus benevolentia nostræ sanctio latere non possit. ›

His litteris propositis, etiam verbo hortatus est, ut conventicula in statum pristinum redderentur. Sic ab eversa Ecclesia usque ad restitutam fuerunt anni decem, menses plus minus quatuor.

XLIX.

Sequenti autem Licinio cum exercitu tyrannum,

VARIORUM NOTE.

Ut in colendo quod quisque delegerit. Sic lego cum doctissimo Grævio, levi facta mutatione. Ms. habet, ut in colenda quod quisque diligeret, habeat liberam facultatem, qui.

Quia nolumus detrahi. In ms. est qui, cujus vice posui quia, et duo verba quæ desunt, ex Eusebio supplevi per nolumus detrahi.

In persona. Heumann. ex Eusebio legit in perso

nam.

Eadem. Eorum, juxta Heumannum.

Ad quæ antea. In ms. ad quæ q. antea.
Consueverant. Tollius legit, consueverunt.
Aliqui. Ita restitui ex ms. Apud Eusebium est, si
qui aut a fisco nostro. Omnes editi fèrunt aliquid.
Restituantur. Sic ms. Prisci editi habent restituant.
Fuerunt. Lege fuerint, ex Græco Eusebii.
Dono fuerunt. Ita ms. donaverunt.

Si petiverint. Ita scripsisse Lactantium ex Eusebio pro certo habeo, non putiverint, quod est in manuscripto corrupte, ac nullum sensum præstat. Et mox idem Eusebius, προσέλθωσι τῷ ἐπὶ τόπων Ἐπάρχῳ διzovi, adeant locorum Præfecium qui jus dicit. Itaque hic legendum profecto Vicarium per V majusculum. In editis est putaverint, corruptė.

Vicarium postulent. Id est, ad Vicarium nostrum eant, ex Græco Eusebii. Alii putant legendum esse, si petiverint de mostra benevolentia aliquid vicarium, postulent, quo et' ipsis, etc. Vicarium, id est, rem ejusdem pretii. Vicarium postulent. Diazius atque Tollius aliquid vicarium, rem vicariam intelligunt, pro restitutione; et iste etiam optaverint, pro putaverint. At Cuperus et Baluzius Vicarium provincie interpretantur, notum ex imperii notitia magistratum. CELL. Quo. In ms., co.

D

Corpori. Id est, societati.

Iidem. Ms., idem.

Non ea loca. Ms., Non in ea loca.

Consueverunt. Ms., consuerunt; sicut n° 7, consuerant. HEUMANN.

Qua superius, comprehendimus. Vel juxta Græcum Eusebii, sicut superius comprehensum est. HEUMANN. Hisdem. Ms., idem.

Restituerint. Ms., restituant.

In tantis.... rebus. Id est, in tam multis. Euseb. πολλοῖς. Βυν.

Perlata. In Ms., Plata, quod est perlata, non prolata, ut in editis; pro enim in hoc ms. exprimitur per p, cum lineola transversa ad partem inferiorem lit-.

teræ.

[blocks in formation]

271

tibus infligeret, exilierunt oculi ejus de caveis. Tunc demum, amisso visu, Deum videre cœpit candidatis ministris de se judicantem. Exclamabat ergo sicut ii qui torqueri solent; et non se, sed alios fecisse dicebat. Deinde, quasi tormentis adactus, fatebatur, Christum subinde deprecans, et plorans ut suimet misereretur. Sic inter gemitus, quos tamquam cremaretur, edebat, nocentem spiritum detestabili genere mortis efflavit.

iter obstruere conatus est; et inde dextrorsum per- A multos gravesque cruciatus, cum caput suum parierumpentibus omnia victoribus, Tarsum postremo confugit. Ibi cum jam terra marique peteretur, nec ullum speraret refugium, angore animi ac metu confugit ad mortem, quasi ad remedium malorum quæ Deus in caput ejus ingessit. Sed prius cibo se infersit, ac vino ingurgitavit, ut solent hi qui hoc ultimo se facere arbitrantur. Et sic hausit venenum. Cujus vis, referto stomacho repercussa, valere non potuit in præsens, sed in languorem malum versa pestilentiæ similem, ut diutius protracto spiritu cruciamenta sentiret. Jam sævire in eum cœperat virus; cujus vi cum præcordia ejus furerent, insustentabili dolore usque ad rabiem mentis elatus est, adeo ut per dies quatuor insania percitus, haustam mani

L.

Hoc modo Deus universos persecutores nominis sui debellavit, ut eorum nec stirps, nec radix ulla remaneret. Nam Licinius summa rerum potitus, in

bus terram velut esuriens devoraret. Deinde post B primis Valerium, quem Maximinus iratus nec post fuVARIORUM NOTÆ.

Iter obstruere. Licinio nimirum.
Dextrorsum. Ms., detrorsum.
Ibi. In ms., Hibi, mendose..

Peteretur. Haud secus Lactantium scripsisse credo cum doctissimo Grævio; neque prolixius verbum patitur vacuum ms. codicis spatium, quod vix est 5 aut 6 litterarum post primam litteram p, nec sine compendio, ita ut scriptum fuerit, petetur, loco peteretur.

Prius cibo se infersit, ac vino ingurgitavit, ut solent hi, etc. Exempla sunt apud Florum, l. u, c. 18 et 4, 2 et 12. Ad hunc locum mirum in modum facit alter Lactantii de Vita Beatá lib. vn ul:.: Quanto quisque annis in senectutem vergentibus appropinquare cernit illum diem, quo sit ei ex hac vita demigrandum, cogitet quam purus abscedat, quam innocens ad judicem veniat; non ut faciunt quidam cæcis mentibus nixi, qui jam deficientibus corporis viribus, in hoc admonentur C ultima necessitatis, ut cupidius, ut ardentius hauriendis libidinibus intendant.

Et sic. Id est, et deinde.

Hausil venenum. Non itaque periit morte simplici, ut tradit Epitome Victoris.

Repercussa. In ms. repercussus, mendose.
In præsens. Id est, tempore tunc præsenti.
Versa. In ms. verso.

Cujus vi, cum præcordia ejus furerent. Furerent, in pro ms. furens: sed error, ut puto, Amanuensis, furerent. Editi vero habent, cujus vis cum præcordia ejus ureret forte etiam satis bene. Nihil quantum possumus mutamus, et quod fieri potest per parvam mutationem, id potissimum eligimus, dummodo sensum optimum eliciamus. Furerent vi morbi, recte dici potest, id est, vi morbi adurerentur.

Insustentabili. Viri docti ignorare se fatentur, quis ita olin ante hunc auctorem nostrum fuerit locutus. Lactantius ipse est, qui Divin. Institut. lib. VII, cap. 16, ait: insustentabilli dominatione vexabit orbem. Porro insustentabilis est intolerabilis. Quis non sibi persuadeat Lactantium istius quoque libelli Insustentabili dolore. Offendo esse parentem? quoque in Vulg. Versione, Orat. Manass. Libro II. Paralipp. cap. xxxvI. Adjunctæ : Quia importabilis est magnificentia gloriæ tuæ, et insustentabilis ira comminationis tuæ.

BUN.

Insania percitus. Ita nos emendavimus, cum in codice veteri scriptum sit, insania percutis. Lactantius, lib. 1 Instit. cap. 9: Idem furore atque insania percitus, uxorem suam cum liberis interemit.

BALUZ.

Haustam manibus terram. Id est, effossam. Cæsar, libr. v de B. Gall. c. 42: Manibus sagulisque terram exhaurire cogebantur. Statius, lib. Theb. v. 50: Haustaque arena, id est, accepta. Vid. Schol. et BUN. Barth., p. 685.

...

Caput parietibus infligeret. Hoc est unum ex detestabilibus, ut in tertia Tusculana Cicero vocal, ge

D

neribus lugendi. Vide Casauboni notas in Julium Capitolinum.

Exilierunt oculi. Idem scribit Eusebius, lib. 1x Hist.
Eccles., cap. 10, et lib. 1 de Vita Constantini, cap.
59; item Eutychius, Theophanes et Anastasius.
Meminit etiam D. Chrysostomus, Oratione in S. Ba-
bylam, et S. Hieronymus in Zachariam, ut videbi-
mus not. I ad cap. 50.
BALUZ.

Candidatis ministris. Id est, Deum circumdatum
candidatis ministris, sive, angelis suis. Vide Paulum
Bauldri ad hunc locum.
Fatebatur. Adde, se
Plorans. Heuman., Implorans.

fecisse.

Nocentem spiritum detestabili genere mortis efflavit. Maximinus periit eo anno quo pax data est Ecclesia, quo etiam Lactantius finem imposuit huic operi, atque persecutio cœpit anno 303, exeunte Februario. Luce igitur clarius est Maximinum extinctum fuis e anno 313, qui decimus annus erat a cœpta persecutione. BALUZ.

Persecutores.... debellavit.` Lactantius, lib. vii Institut., cap. 26: Illi enim, qui ut impias Religiones defenderent, cœlestis ac singularis Dei cultum tollere voluerunt, profligati jacent. Eadem observant Eusebius in libro i de Vita Constantini, cap. 3, Auctor Fragmenti de Constantio Chloro, p. 475, et Hieronymus in caput XIV Zachariæ. Adeatur, si lubet, Baluzius.

Stirps. Ms., stirpis.

Radix. In ms. radis.

Valerium, quem. Ita ms. Valerium scilicet Valentem, de quo anno 306 num. 15, sic loquitur Pagius. Eodem tempore quo Alexander, qui Præfecti Prætorii Africa munere fungebatur, apud Carthaginem imperator fit, Valens imperator creatur, inquit Victor in Epitome, qui postquam Maximini mortem narravit, subjungit: Valens a Licinio morte mulctatur. De hoc Valente loquitur Lactantius, libro de Mortibus Persecutorum, cap. 50, ut primus omnium observavit eruditiss. Abbas Ludovic. Du Four de Longuerue, in litteris ad Pagium scriptis; ibi Lactantius de Maximini morte ait: Licinius summa rerum potitus, in primis Valerium, quem Maximinus iratus nec post fugam quidem, cum sibi videret esse pereundum, fuerat ausus occidere, necari jussit. Nec dubitari potest quin Valerius ille idem sit cum Valente a Victore memorato, cum Goltzius inter nummos triginta Tyrannorum, qui imperante Gallieno Rempublicam Romanam afflixere, hunc referat: ATT. K. IоY. OTAАEP. OYAAENC. CEB. L. A. id est, Imperator Cæsar Publius Valerius Valens Augustus Anno primo. PAGIUS. — Attamen cum`doct. Cupero aliisque criticis Baluzius secundis curis legit Valeriam quam. Huic assentit Bunemannus. Iratus. Scilicet ob negatum sibi matrimonium, legendo supra Valeriam.

taculo et miseratione tanti casus ad supplicium, et, amputatis capitibus, corpora earum in mare abjecta sunt. Ita illis pudicitia et conditio exitio fuit.

LII.

gam quidem, cum sibi videret esse pereundum, fue- A pœnas dedit. Ductæ igitur mulieres cum ingenti specrat ausus occidere; item Candidianum, quem Valeria ex concubina genitum ob sterilitatem adoptaverat, necari jussit. Mulier tamen, ut eum vixisse cognovit, mutato habitu, comitatui ejus se miscuit, ut fortunam Candidiani specularetur; qui quia Nicomediæ se obtulerat, et in honore haberi videbatur, nihil tale metuens, occisus est. Et illa, exitu ejus audito, protinus fugit. Idem Severi filium Severianum, jam ætate robustum, qui fugientem Maximinum fuerat ex acie sequutus, tamquam post obitum ejus de sumenda purpura cogitasset, capitali sententiæ subjectum interemit. Qui omnes Licinium jam pridem, quasi malum metuentes, cum Maximino esse maluerant, præter Valeriam, quæ volens Licinio in omnes Maximiani hæreditates jure suo cedere, idem B Maximino negaverat. Ipsius quoque Maximini filium, tum maximum, agentem in annis octo, et filiam septennem, quæ desponsa fuerat Candidiano, extinxit. Sed prius mater eorum in Orientem præcipitata est. Ibi sæpe illa castas fœminas mergi jusserat. Sic omnes impii vero et justo judicio Dei eadem quæ fecerant receperunt.

LI.

Valeria quoque per varias provincias quindecim
mensibus plebeio cultu pervagata, postremo apud
Thessalonicam cognita, comprehensa cum matre
VARIORUM

Item Candidianum. Ms., idem Candidianum.
Mulier tamen, ut eum vixisse cognovit. Ita ms. Vide
Columbum et Paulum Bauldri. Mulier, id est, Va-
leria.

Qui quia. In ms. deest qui.

Exitu. Id est, morte.

Præter Valeriam. Ms., præ Valeria.

Volens. Doctiss. Cuperus legendum esse censet nolens. Ms., volenti. Cupero assentit Buneman. et lectionem sequentem exhibet. Quæ nolens Licinio. Ms. quæ volenti Licinio. Non male, ut censet Nurrius, p. 272, hunc sensum eliciens Licinium voluisse in omnes invadere Galerii hæreditates, atque idcirco Valeriam confestim ab eo fugisse, ut ad Maximinum, qui uxorem habebat, sese tutius reciperet. BUNEMAN. In omnes. Ms., in omnia.

Maximini filium, tum Maximum. Pro tum est suum in ms. Maximum. Adde natu.

Mater eorum. Uxor Maximini, cujus nomen igno

tum est.

In Orientem præcipitata est. Ita ms. Plerique conjecerunt rescribendum esse in Orontem, quia constat fluvium in hoc loco designari: quod pluribus argumentis erudite profecto ostendit clarissimus Cuperus. Quia tamen et ipse tradit nonnullos veteres Orientem vocasse eum fluvium, quem reliqui vulgo dicunt Orontem, nolui textum immutare.

Est. Deest in ms.

Ibi sæpe illa. Ila ms., non, ille.

Plebeio cultu. Id est, plebeio habitu.

Cum matre. Prisca scilicet, uxore Diocletiani.
Illis. In ms. Illic.

Ita illis pudicitia et conditio exitio fuit. Ms., conditioni, mendose. Exitio fuit, quia et Licinio et Maximino Valeria nubere recusavit. TOLLIUS. Pars igitur pudicitiæ eo quoque sæculo habebatur, verbi gratia, in mulieribus, unius tantum viri fuisse uxores. Suo enim evo Tertullianum cum Montanistis monogamiam in utroque sexu requisivisse omnibus notum est ex ejus libro de Monogamia. Observandum

Quæ omnia secundum fidem (scienti enim loquor), ita ut gesta sunt mandanda litteris credidi; ne aut memoria tantarum rerum interiret, aut, si quis historiam scribere voluisset, corrumperet veritatem, vel peccata illorum adversus Deum, vel judicium Dei adversus illos reticendo. Cujus æternæ pietati gratias agere debemus, qui tandem respexit in terram, quod gregem suum partim vastatum a lupis rapacibus, partim vero dispersum, reficere ac recolligere dignatus est, et bestias malas extirpare, quæ divini gregis pascua protriverant, cubilia dissipaverant. Ubi sunt modo magnifica illa et clara per gentes Joviorum et Herculiorum cognomina, quæ primum a Dioclete ac Maximiano insolenter assumpta, ac postmodum ad successores eorum translata, viluerunt? Nempe delevit ea Dominus, et erasit de terra.

Celebremus igitur triumphum Dei cum exultatione, victoriam Domini cum laudibus frequentemus, diurnis nocturnisque precibus celebremus; celebremus, ut pacem post annos decem plebi suæ datam confirmet in sæculum. Tu præcipue, Donate charissime, qui a Deo mereris audiri, Dominum deprecare, ut NOTE.

C interim, conditionem quam hic noster memorat, æqualiter quidem matri et filiæ, seu, quod idem est, Prisce et Valeria convenire: verum addita pudicitiæ mentio specialiter pertinet ad Valeriam. BAULDRI. Miror Lactantium non dixisse fuisse Valeria exitio sacrificia, quibus cogente Diocletiano patre suo polluta fuerat, Christiana cum esset, cap. 15. Toi

D

NARD.

Fidem, scienti enim loquor, ita, etc. Ms. habet se· cundum finem scienti enim loquor ita, etc. Editi vero habent secundum fidem scientium loquor, ita, etc., sed male. Nil mutandum puto, nisi finem, cujus loco scribimus fidem. Scienti enim loquor, duas inter parentheses. Hic autem Donatum alloquitur auctor noster sub finem libri, sicut initio fecit; et ita recte procedit oratio. Donatus enim pars ipse persecutionis fuerat, cum in eum per plures annos sævierint persecutores. Miror ergo hanc lectionem tam facilemi, tam promptam, non fuisse subodoratam a prioribus hujusce libri editoribus.

Interiret. In ms., interire.

Corrumperet veritatem. In ms., præmittitur non ; sed male.

Peccata. In ms., specta.
Adversus. In nis., adversos.

Æternæ. Heuman. legit paternæ.

Pietati, In ms., pietatis. Pietati vero, id est, benignitati, clementiæ.

Bestias malas. Tyrannos, christianorum persecutores, de quibus supra in not. ad hujus libri caput 2: Et bestias malas. Et deest in ms.

Magnifica. Ms., magnificentia, vitiose.

Viluerunt. A vilesco. In ms. viguerunt: sed minus bene.

Ea. In ms., eam.

Celebremus. Bis in ms. repetitur verbum istud : ideo bis illud scribimus; et eo loci non parum ad elegantiam confert.

misericordiam suam servet æternam famulis suis A diaboli a populo suo arceat ; ut florescentes Ecclesias propitias ac mitis; ut omnes insidias atque impetus perpetua quiete custodiat.

VARIORUM NOTÆ.

Æternam. Ita lego cum erud. Boberello aliisque viris doctis, pro et tam, quod est in ms. Forte primo scriptum erat et nam, quod breviatis litteris est æternam, Ut florescentes Ecclesias perpetua quiete custodiat. Sic lego hunc locum a Baluzio ipso emendatum in

indice erratorum sue editionis, aliisque post illum. In ms. est, ut florescentes Ecclesiæ perpetuæ quiete custodiat, mendose; vel recte, juxta Heinsium et Grævium legeres, ut florescentis Ecclesiæ perpetuam quietem custodiat.

LACTANTII FIRMIANI

FRAGMENTA (a).

Eupolim, Cratinum, Aristophanem, ut præfatum est. Mensuram esse in fabulis, h. e. perpov, Terentii et Plauti ac cæterorum comicorum et tragicorum dicant hi, Cicero, Scaurus, Firmianus. Rufinus grammaticus de metris comicis, p. 2712 s. Putsch.

I. Timor, amor, lætitia, tristitia, libido, concupis- metris versibus constant. Nostri enim veteres comocentia, ira, miseratio, zelus, admiratio, hi motus B diae scriptores in modulandis fabulis sequi maluerunt animi, vel affectus a Domino ab initio hominis exsistunt conditi, et naturæ humanæ utiliter et salubriter sunt inserti, ut per eos ordinate et rationabiliter regendo se homo, virtutes bonas viriliter agendo exercere possit, per quas a Domino perpetuam accipere vitam juste meruisset. Ili namque animi motus intra fines proprios coarctati, hoc est in bona parte positi, in præsenti virtutes bonas et in futuro æterna præmia parant; extra metas vero suas affluentes, hoc est in malam partem declinantes, vitia et iniquitates exsistunt et æternas pœnas pariunt. V. Muratorii Antiqu. ital. med. ævi m, p. 849.

II. Nostra quoque memoria Lactantius de metris, pentameter, inquit, et tetrameter. Maxim. Victorin. de carmine heroico, c. 5, p. 1957. Putsch. (cf. Hieron. C catal. c. 80 habemus et alium librum, qui inseribitur Grammaticus).

III. Firmianus ad Probum de metris comœdiarum sic dicit: Nam quod de metris comoediarum requisisti, et ego scio plurimos existimare, Terentianas vel maxime fabulas metrum non habere comœdiæ græcæ, i. e. Menandri, Philemonis, Diphili, qui tri

(a) Fragmentum de extremo judicio (Nullus vel negat vel dubitat.... esse ventura), quod Steph. Baluzius in c. Colbert. 1095, libro vi Institutionum subjunctum invenerat et Lactantio tribuerat, Augustini est, de Civit. Dei xx, c. 30. Legitur etiam in quibusdam aliis codd. ut Kell. Augustini nomine adjecto idque vir quidam pius subjecit, ut lector ab erroribus Lactantii de regno millenario caveret.

Adduco præterea de epistolis Lactantii deperditis hæc Damasi et Hieronymi testimonia: Fateor tibi, eos quos mihi jampridem Lactantii dederas libros, ideo non libenter lego, quia et plurimæ epistolæ ejus usque ad mille spatia versum tenduntur, et raro de nostro dogmate disputant: quo fit, ut et legenti fastidium generet longitudo, et si qua brevia sunt, scho

D

IV. Lactantii nostri quæ in tertio ad Probum vclumine de hac gente opinatus sit verba ponemus, Galli, inquit, antiquitus a candore corporis Galátæ nuncupabantur; et Sibylla sic eos appellat. Quod significare voluit poeta cum ait: Tum lactea colla Auro innectuntur (Virg, Æn. vin, 660 s.), cum posset dicere candida. Hinc utique Galatia provincia, in quam Galli aliquando venientes, cum Græcis se miscuerunt. Unde primum ea regio Gallogræcia, post Galatia nominata est. Nec mirum si hoc ille de Galatis dixerit, et occidentales populos tantis in medio terrarum spatiis prætermissis, in orientis plaga consedisse memorarit. Hieronym. commentar. in ep. ad Gal. 1. 1, Opp. ed. Vallars. vi, 1, p. 426. (Hieron. de viris ill. c. 80: habemus ad Probuni epistolarum libros quatuor.)

lasticis magis sunt apta, quam nobis, de metris et regionum situ et philosophis disputantia (al. disputantibus). (Damas. ep. ad Hieron xxxv. Opp. Hier, ed. Vallars. 1, 1, p. 159). Multi per imperitiam scripturarum, quod et Firmianus in octavo (Vallars. rescribit altero) ad Demetrianum epistolarum libro facit, asserunt sp. s. sæpe patrem, sæpe filium nominari; et cum perspicue in trinitate credamus, tertiam personam auferentes, non substantiain ejus volunt esse, sed nomen. (Hieron, in ep. ad Gal. iv, 6., add. ei. ad Pammach. et Ocean. ep. LXXXIV. ed. Vallars 1, 1, p. 528, de v. ill. c. 80: habemus... ad Demetrianum auditorem suum epistolarum libros duos.)

0. F. FRITZSche.

« PoprzedniaDalej »